Als de hele geschiedenis van de cultuur zich aan de blik voordoet als een wirwar van verdorven en nobele, ware en verkeerde voorstellingen, en als we bij ons de aanblik van deze golfslag bijna zeeziek gaan voelen, begrijpen we wat een troost er is in het denkbeeld van een wordende God gelegen is: deze openbaart zich steeds meer in de metamorfosen en lotgevallen van de mensheid, niet alles is blinde mechanica, zin - en doelloos chaotisch krachtenspel.[..] Alleen wie, zoals Schopenhauer, de ontwikkeling loochent, voelt ook niets van het ongeluk van deze historische golfslag, en mag, omdat hij van die wordende God en de behoefte om diens bestaan te veronderstellen niet weet en niet voelt, met recht zijn spot de vrije loop laten - Friedrich Nietzsche - Menselijk, al te Menselijk; 238, pagina 157.
Friedrich Nietzsche wordt door een hoop mensen beschouwd als de grondlegger van het nihilisme. Het nihilisme omvat het gedachtengoed waarbij het individu geen rekenschap hoeft af te leggen aan geen enkele vorm van hogere macht voor de gevolgen van diens handelen. Als het ware zou je dit kunnen beschouwen als de doodsteek van elke vorm van moraliteit, want waarom zou het individu zichzelf in diens handelen beperken als het nergens naartoe leidt?
Een hoogleraar genaamd Paul van Tongeren betoogt in zijn werk dat er een donkere wolk van nihilisme boven Europa hangt, zoals hier te lezen is in een artikel. Het probleem zit hem voornamelijk in het feit dat elke vorm van collectief gedachtengoed dat wordt omgevormd tot een praktisering leidt tot een absolutisme, waarbij het individu gedwongen wordt om zich te conformeren naar gebruiken zoals die tot ontwikkeling komen bij de praktisering van het collectief gedachtengoed dat op dit punt kan worden geclassificeerd als een systeem.
Het is ironisch, vooral op bevrijdingsdag, om na te gaan dat elke vorm van collectief gedachtengoed per definitie een inperking inhoudt van vrijheid. Vrijheid zou je kunnen beschouwen als de mogelijkheid voor het maken van keuzes, het uitoefenen van een individuele invulling van het persoonlijke gedachtengoed. Maar hoe kan het individiu zichzelf ontwikkelen tot de persoon die het wilt worden als dit invididu gedwongen wordt om zich te conformeren naar de gebruiken van 'het systeem'?
Immanuel Kant beschouwde vrijheid als een noodzakelijk bestaan. In het verlengde hiervan heeft deze filosoof het categorisch imperatief van de plicht opgesteld dat als het ware fungeert als fundament voor het moreel handelen van de mens. Maar dan nog wordt de mens hiermee per definitie beperkt in diens vrijheden. Dan zou je in het verlengde hiervan de vraag kunnen stellen: kan vrijheid bestaan?
Eigenlijk kan hier niet zo een simpel antwoord op worden gegeven, want dan zou je eerst een definitie moeten opstellen wat vrijheid inhoudt. Ongeacht of het bestaan van vrijheid een noodzakelijk fenomeen is dat voortkomt uit het bestaan van het leven, zou vrijheid eerst moeten worden gedefinieerd alvorens dit begrip kan worden geplaatst binnen een moralistisch systeem.
Vrijheid is een noodzakelijk existentieel fenomeen voortkomend uit het scala aan mogelijkheden die het individu krijgt toegereikt en van waaruit het individu kan handelen.
Hoe ironisch is het wel niet dat door het plaatsen van vrijheid binnen een moralistisch systeem de essentie van vrijheid per definitie wordt beperkt!
Het invoeren van een moralistisch systeem impliceert de beperking van vrijheid in de concrete zin van het woord. Echter ervaren wij dit niet als een beperking van vrijheid, omdat wij hiermee de slechte neigingen waarmee wij als individu worden geconfronteerd ook kunnen beperken en hierdoor onszelf kunnen beschermen tegen de ander indien deze door een willekeurige reden niet in staat is om zijn/haar eigen handelen te beteugelen.
Het probleem dat voortkomt uit de invoering van een moralistisch systeem is de hanteerbaarheid hiervan. Indien het moralistisch systeem simpel hanteerbaar is, zal ieder individu dit systeem hanteren zonder daadwerkelijk nadenken waarom het individu handelt zoals het handelt. En dit zal onlosmakelijk leiden tot nihilisme, want op het moment dat het systeem zichzelf heeft gemanifesteerd onder een bevolking en dat ieder individu handelt zoals opgesteld is volgens het systeem zonder te begrijpen waarom het individu handelt, dan wordt de meerwaarde van het systeem opgeheven.
De invoering van een complex moralistisch systeem is echter een onmogelijkheid vanwege meerdere redenen.
Ten eerste is het mogelijk dat dit ook leidt tot nihilisme, omdat de identiteit van het individu zal verdwijnen naarmate de invloed van het systeem op het individu toeneemt en de mens ophoudt een mens te zijn, maar zal gaan leven als een leeg biologisch omhulsel dat ooit een mens is geweest.
Ten tweede gaat het moralistisch systeem voorbij de concepten van cultuur en zal elk moralistisch systeem zich eerst moeten conformeren aan de gebruiken van de cultuur. Het spreekt voor zich dat het systeem uiteindelijk meer invloed zal gaan uitoefenen dan de cultuur, wat een onmogelijkheid is, omdat het individu zich primair conformeert aan culturele invloeden en secundair aan extra-culturele invloeden, in dit geval een moralistisch systeem.
Als laatste zal het individu altijd zijn/haar unieke identiteit behouden ongeacht de invoering van een systeem. Ieder mens is uniek, ongeacht de universele overeenkomsten in ons menselijk handelen die eerder voortkomt uit de genetische opmaak van het menselijk lichaam dan het handelen van het individu.
In het artikel is te lezen dat de franse filosoof Pascal Bruckner ongewenste beïnvloeding en crisis beschouwt als de grootste bedreigingen van deze tijd. Niet zo heel vreemd als je nagaat dat een crisis veelal wordt veroorzaakt doordat een elementair deel van een systeem of stuk gaat of niet meer optimaal functioneert. De opvattingen van deze filosoof is dat ongewenste beïnvloeding en crisisen moeten worden bestreden door weerbaarheid, voortkomend uit humanisme en religie.
Het is intrigerend, voornamelijk omdat ik als ongelovige weiger mijzelf te conformeren naar een religie, zie ik wel de voordelen die een religie met zich meebrengt. Hetzelfde geld ook voor een humanistisch gedachtengoed, dat de nadruk legt op de mens, ongeacht diens geboortegrond, geslacht of levensovertuiging.
Er is wel een element dat een groot effect kan hebben, namelijk het grijs gebied tussen het individu en een groep. Dit grijs gebied zal altijd blijven bestaan, ongeacht de fundamenten van een systeem. Hoe kleiner dit grijs gebied is, des te kleiner wordt de ogenschijnlijke vrijheid van het individu en des te groter zal de kans bestaan dat de vrijheid omslaat naar nihilisme.
Mijn vrienden, dank voor het lezen van deze blog. Het is bevrijdingsdag, dus geniet van jullie vrijheid!
Een dikke knuffel van jullie semi-filosoof, Halbe
Geen opmerkingen:
Een reactie posten